الاخبار المستطابهالاخبار المستطابه از کتب فضایل مدینه ، نوشته جلال الدین بن خیر الدین حنفی ، از دانشوران قرن دهم قمری است. ۱ - معرفی کتاباین اثر با عنوان الاخبار المستطابة فی فضل مکان طابه از کتاب‌های فضیلت است و افزون بر این، می‌توان آن را در رده منابع و کتاب‌های مفاضله (برتری دادن یک شهر بر شهر دیگر) طبقه بندی کرد. مصادر و مآخذ این کتاب، آیات قرآن و روایات نبوی هستند. موضوع اثر، یادکرد فضیلت‌ها و ویژگی‌های حرم مدنی است. به مسجد قبا و دیگر مکان‌ها و مناطق مقدس مدینه نیز به سبب تاثیری که در برجسته سازی فضیلت‌های حرم مدنی دارند، توجه شده است.در کتاب حاضر که در پی بیان فضیلت‌های مدینه است، نویسنده جانب مدینه را گرفته و برتری آن را بر مکه و دیگر شهرهای مقدس ثابت کرده است. ۲ - ساختار کتابکتاب در یک مقدمه و هشت فصل سامان یافته و چارچوبی منطقی دارد. پس از مقدمه، به ترتیب، نخست آیات و سپس روایت‌های مربوط به ارزش معنوی و فضیلت مدینه ارائه و سیر منطقی مباحث رعایت شده است. مباحث و مطالب اصلی کتاب به اختصار از این قرارند: ۱. در مقدمه، نام کتاب و انگیزه نگارش آن بیان شده است. ۲. در فصل نخست، به شماری از آیات قرآنی استناد گشته و معنای این آیات به فضیلت و امتیازات مدینه تفسیر شده است. ۳. فصل دوم به تبیین جایگاه مسجد قبا و بررسی اهمیت معنوی وسیاسی این نخستین مسجد تاریخ اسلام اختصاص یافته است. ۴. در فصل سوم، نویسنده شماری دیگری از آیات درباره مدینه را طرح و تفسیر کرده است. ۵. در فصل چهارم به تفسیر و تحلیل روایت‌های نبوی پرداخته است. ۶. شرح و تفسیر کوتاه روایت‌های پاداش زیارت و نماز در مساجد مدینه و مسجد قبا و بیت المقدس ، موضوع فصل پنجم است. ۷. مفاضله میان مکه و مدینه و وجوه برتری این دو شهر مقدس بر یکدیگر، در فصل ششم بررسی شده است.در بحث مفاضله، شماری از ادله طرفین به شکل جدلی مطرح شده و مبنای هر دیدگاه و احتجاج‌های طرفداران برتری این دو شهر مقدس، ارائه و مقایسه شده است. ۸. فصل هفتم به آداب و احکام نماز در مسجد قبا پرداخته است. ۹. فصل هشتم به فضیلت‌های بیت المقدس اختصاص یافته است. ۳ - ویژگی های کتاب۱. یادکرد فضیلت‌های بیت المقدس در این کتاب که به تصریح مؤلف در مقدمه، موضوع آن فضیلت‌های مدینه است، دلیلی منطقی ندارد. تنها توجیه آن است که در کتاب‌های مربوط به مساجد سه گانه که در سده‌های ۸ تا۱۰ق. نوشته شده‌اند، معمولا همراه یادکرد فضیلت‌های مسجدالحرام و مسجدالنبی ، به مسجدالاقصی و بیت المقدس به منزله قبله نخست مسلمانان توجه شده است. بر مبنای این سنت نوشتاری، مؤلف کتاب حاضر نپرداختن به بیت المقدس را نقصانی در تالیف خویش می‌دانسته است. ۲. از نویسنده کتاب آگاهی چندان در دست نیست. وی را از دانشوران و تاریخ نگاران حنفی روزگار عثمانی خوانده‌اند. [۱]
معجم ما الف عن المدینه، عبدالرزاق فراج الصاعدی، ص۳۰.
برخی او را جلال الدین بن الیاس بن خیر الدین مدنی و از دانشوران سده دهم ق. دانسته‌اند. [۲]
معجم ما الف عن المدینه، عبدالرزاق فراج الصاعدی، ص۶۵.
۳. این کتاب در کتابشناسی‌های هم روزگار ما با عنوان الریاض المستطابة فی فضل سکان طابه نیز ثبت شده است. [۳]
معجم ما الف عن المدینه، عبدالرزاق فراج الصاعدی، ص۶۶.
کلمه «طابه» در عنوان، به مدینه منوره اشاره دارد؛ زیرا از نام‌های شناخته شده مدینه، طابه و طیبه به معنای پاکیزه است. عبارت «سکان طابه» به مضمون پاره‌ای از روایات اشاره دارد [۴]
صحیح مسلم بشرح النووی، النووی، ج۹، ص۱۵۳-۱۵۶.
[۵]
فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ج۴، ص۷۶.
که در فضیلت و منزلت مردم مدینه است.۴. این کتاب که تاکنون تصحیح و انتشار نیافته است، سه نسخه دارد: دو نسخه در کتابخانه الحرم المکی است و نسخه سوم در ۱۰۵۵ق. کتابت شده و نمونه عکسی آن در دار الملک عبدالعزیز نگهداری می‌شود. [۶]
المدینة المنورة فی مئة مخطوط، مصطفی عمار منلا، ص۳۸-۳۹.
[۷]
معجم ما الف عن المدینه، عبدالرزاق فراج الصاعدی، ص۳۰.
۴ - فهرست منابعصحیح مسلم بشرح النووی: النووی (م. ۶۷۶ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق؛ فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، بیروت، دار المعرفه؛ المدینة المنورة فی مئة مخطوط: مصطفی عمار منلا، مرکز بحوث و دراسات المدینه؛ معجم ما الف عن المدینة المنوره: عبدالرزاق فراج الصاعدی، جده، المکتبة العصریة الذهبیه، ۱۴۱۷ق. ۵ - پانویس
۶ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «الاخبار المستطابه». |